Từ nghèo cháy nóp đến nghèo kiết xác

Vào Nam nghe người xưa nói: “Nghèo đói cháy túi”. Máy hút mùi là gì? Trong bài hát “Nam Bộ kháng chiến” của nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn miêu tả hình ảnh những người thanh niên ra trận năm 1945: “Gánh vác ngọn thương trên vai, nhưng thân hình kém hùng dũng“. Ra trận mang theo giáo/kiếm thì nhất định phải cùng một loại vũ khí đúng không?

Chà, không có tranh luận, hãy kiểm tra từ điển để chắc chắn. “Không: Một túp lều nhỏ, buộc bằng chiếu hoặc nứa ở bờ ruộng hoặc trên thuyền để đuổi muỗi,” “Từ điển tiếng Việt” (1931) giải thích. Gần đây hơn, theo “Đại từ điển Tiếng Việt” (1999) thì: “Vô: Một cái túi lớn bằng sỏi hoặc bọc bằng chiếu, hoặc kén ở bờ ruộng hoặc trên thuyền để đuổi muỗi”. Nên làm chuồng như thế nào để không bị muỗi đốt? Hơn nữa, với chữ cót chúng ta hình dung đó là một tấm mành tre đan tạm bợ bao bọc bên ngoài một vật gì đó để che chắn, tránh muỗi như thế nào? Đầu tiên xin nói ngay về ngọn, gắn liền với cây bàng trong ca dao Nam Bộ có câu:

Chiều đứng đánh

Xấu hổ về bạn trong quân đội

Đây không phải là cây bóng mát, mà là một loại cỏ cao từ hơn 1m đến 2m, ống tròn như que, thẳng như nấm/ “Da trắng vì mẹ/ Da đen vì cong và khạc nhổ”. Sau khi thu hoạch, đem phơi nắng vài ngày, người ta dùng máy ép để giã/đập phẳng đem dệt gối, vỏ gối, áo. Chế biến gỗ là công việc nặng nhọc đối với đàn ông, bao gồm cả việc dùng liềm để chặt đại bàng. Hình ảnh của công việc này cũng được phản ánh trong những câu nói cũ:

Anh đi cắt cái bàn cho nó trên giường

Hết mùa rồi bán đệm xẻ đôi

Duẩn là đan, phát âm theo người miền Nam. Nệm này dùng làm mái che, đại khái lấy một tấm nệm lớn, gấp lại thành hình chữ nhật, dài khoảng hai thước, rộng chừng một thước, may hai đầu, để hở một bên. Khi ngủ mọi người chui vào đó ngủ trưa để tránh muỗi dưới đất: “Tiếng muỗi kêu như sáo/Đĩa như bánh canh“.

Tại sao gọi nó như vậy?

Ai cũng biết, ngày nay, sau khi thông tin được công bố, ai cũng có thể “chia sẻ” bằng “phương pháp” copy + past. Do đó, thông tin từ một nguồn đã được phân phối rộng rãi. Chẳng hạn, về tiền tip, tôi để ý thấy từ trang mạng Facebook, phần lớn thông tin chia sẻ được nhạc sĩ Dân Huyền giải thích: “Tục truyền rằng, mấy trăm năm trước, trong một lần đánh nghĩa quân ở Đông Tháp Mười, một sĩ quan Pháp nhìn thấy một vật lạ là một cái bao hình như đan bằng rơm, rộng vừa một người, có thể xếp lại như đệm ngồi, bèn hỏi tên thông ngôn.

Tên này không rõ nghĩa là gì, muốn trả lời ngay là “đã về”, nhưng không dám đụng đến chữ “xường” (tiếng Pháp là chỉ huy) vì sợ làm mất lòng “quan lớn” (vì ông chủ) của người dùng. để hạ cánh). Sau đó anh ấy nói trại là “xôi đỗ”. Không lâu sau, một đội tuyển Việt Nam có trụ sở ở Đồng Tháp Mười tên là Nếp bị cấm dùng tên của mình để ám chỉ đến “thảm nếp”. Từ đó, “chiếu nếp” được gọi là “Chia Nộp” rồi dần dần trở thành “Nộp”. Cái tên này được lưu truyền cho đến ngày nay”.

Thực ra, cách giải thích thú vị, nghe cho vui khi uống ba sợi rai cho thêm cay, chỉ là một cách giải thích dân gian về “từ nguyên”. Cái tên top hoàn toàn không liên quan gì đến giai thoại trên, nó là một từ mượn. Người đầu tiên, có thể kể đến Vương Hồng Sển đã khẳng định trong “Tiếng nói Nam Bộ” (NXB Văn hóa – 1993): “Không: Đỗ Miên”.

Nó dựa trên “Từ điển Myanmar – Pháp” của JB Bernard: Nop, Kontil Nop: “”Natte en jonc cousue en forme de sac, lesvoyurs s’en servent en guise de moustiquaire”. Từ đó, ông giải thích: “Kontil đó là cái gối dệt từ gỗ keo, chiếu thô, phần trên dùng ban đêm để ngủ, che thân khỏi muỗi đốt, ban ngày đựng đồ dùng cần thiết, quần áo, v.v…” (tr. 489).

Qua kiểm chứng từ “Từ điển Khmer-Việt” (Nxb Khoa học xã hội – Hà Nội – 1979) do Hoàng Học biên soạn, chúng tôi biết chữ contil viết theo kiểu Pháp là “contek: mat” (tr.18). ); “không: men; dek nop: ngủ quên” (tr. 706). Từ nguyên liệu làm chiếu đó, người Khmer đã sáng chế ra chiếu nop: con-tek nop – Chiếu nop là loại chiếu hữu ích như chúng ta đã biết. Và, người Việt cũng học theo bằng cách mượn cách gọi.

Nếu người Việt mượn từ mẹo của người Khmer thì ngược lại, họ mượn từ gì của chúng ta để chỉ mặt nạ ngủ chống muỗi đốt/đốt/cắn? Theo ông Sen, đó là từ muỗi. “Từ điển Khmer-Việt” cũng ghi: “mung: con muỗi, cuốn mung: giặt mùng, mùng” (tr. 833). Khi chúng ta nhớ câu tục ngữ:

Gió thổi giấc ngủ trên bờ

Nếu ai còn phòng xin ngủ nhờ một đêm.

Ở đây cần lưu ý rằng nên là mùng chứ không phải là giường, vì nó phản ánh sinh hoạt của những ngày đầu thu phục, mở đất, của những người lao động lưu vong “bán lưng cho đất, bán thân”. ngửa mặt lên trời.” sao cũng được, miễn là tránh được muỗi, không nhất thiết phải là giường, chăn ấm nệm êm. Những con chữ tưởng chừng giản dị, mộc mạc ấy không phải ngẫu nhiên mà phản ánh sinh hoạt của một thời. Từ “mung” vay mượn mà chắc người Khmer không biết bằng người Việt, tùy ngữ cảnh mà nó cũng được phát âm là mong, chẳng hạn chỉ ngày với 1, 2, 3, v.v.

Vì fin mượn từ nốc nên trong tiếng Việt hoàn toàn không có từ đồng âm. Nộp tuy phát âm gần giống từ nốp nhưng hai miền Nam Bắc lại có cách hiểu khác nhau. “Không: Sang trọng, quý phái” (Đại từ điển Tiếng Việt, 1999); “Không: (nuốt): Bất đắc dĩ, sợ hãi: Gặp chuyện sợ hãi, lo lắng” (Đại Nam quốc âm tự vị, 1895).

Trở lại với thành ngữ “nghèo bỏng lửa”, chúng ta mới hiểu, giàu chẳng có gì, nghèo ngạt gạch, nghèo rệp chỉ cháy nóc nhà, “tán gia bại sản”, đúng là không hiểu thấu trời. Như người miền Nam nói: “Nghèo đói hôi thối/ Nghèo ngón tay lòi ra/ Nghèo gãy xương hông/ Nghèo không có cơm nấu/ Nghèo qua mặt Ngọc Hoàng/ Nghèo ơi là nghèo/ Nghèo khạc ra tro/ Nghèo ho ra máu/ Nghèo trốn vô biên / Nghèo làm ngơ con mắt / Nghèo đeo gông / Nghèo sưng cổ / Nghèo chảy máu đầu / Nghèo như trâu / Một câu, hai thứ thuế…”.

Và khi người miền bắc nói về nghèo đói, chúng ta có thể chọn câu nào? Vâng, cho thời gian phản ánh, chúng ta hãy nghỉ ngơi. Cái đó:

Đất trời vẫn đốt pháo

Bà trắng vôi quá.

Câu này của Tú Xương thú vị ở chỗ nhà thơ dùng từ đồng âm của từ “xác” như một cách chơi chữ. Xác ở đây được hiểu theo nghĩa bóng là nhăn nheo, tàn tạ, thiếu thốn đến mức không tìm nổi một xu; Vì thế, mới có câu tục ngữ: tội nghiệp quỷ. Nếu đốt pháo thì tất nhiên cũng có xác/xác pháo, xác này là vỏ còn sót lại sau khi pháo nổ. Nếu ai đó hỏi tại sao với từ “xác chết” trong tiếng Việt, nó được so sánh với cái gì? Chúng ta có thể tìm thấy câu trả lời trong một bài thơ của Tú Mỡ:

Câu nói của anh đẹp như thơ

Nhưng tiếc là anh vụng về

Pháp hôm nay tôi nghĩ

Xác xơ như nhộng, xác vật vờ.

Xác chết được so sánh với sự giả tạo. Còn “xơ như nhộng” có cách nói na ná “xơ như nhộng”. Vậy “yêu sách” là gì? Có câu tục ngữ:

Đời người như bóng chiều qua

Sớm tối nhớ làng

Sinh vật phù du là tên gọi khác của chim ác là: “Loài côn trùng sống trên mặt nước; Có hình thì chết” (Việt Nam Tân Từ Điển). Nhưng giả vờ cũng đồng âm với giả vờ / giả vờ, giả vờ, giả vờ, giả vờ chết, giả vờ… Nếu không muốn nói thân xác giả tạo, chúng ta có cách nói khác; chẳng hạn nhà văn Nam Cao đã viết: “Thái buồn nghĩ áo độc mình là dạ”; hay “rách như tổ đỉa”.

Nó có phải là tổ của một con đỉa không? Đã có tranh luận về cụm từ tổ đỉa trong thành ngữ này; chúng tôi vẫn nhất trí với cách giải thích của “Đại từ điển tiếng Việt”; “Cây mọc dại ở mép nước, lá thường xơ xác, nhăn nheo; dùng để so sánh tình trạng xơ xác, ngổn ngang, xơ xác”. Cũng có một câu thành ngữ tương tự: “Gát si mướp”. Sau tiếng lufa theo tiếng xơ xác, những câu ca dao chơi chữ vô cùng thú vị:

Biết ăn mặn thì để dành

Đừng chế giễu tôi, nhưng bạn có một ngày

Xơ ở đây được hiểu ngầm là xơ mướp, chỉ là phần vỏ, phần thân; đừng cố gắng rũ bỏ nó – tức là bạn không thể tiếp thu nó, thu được gì thêm – mà còn phải hiểu nó; đồng nát teo tóp, bại liệt thân thể, nên đừng có ngu mà trêu chọc mẹ.

Qua những ví dụ nêu trên, chúng ta thấy rằng, nếu còng và xác đi đôi với nhau; hoặc riêng rẽ cũng có nghĩa tương tự như “Từ điển tiếng Việt” (1931) giải thích: “Kiệt: thân nghèo không tiền”, đồng nghĩa với các từ như bồn chồn, cú mèo, cú mèo. Và nó đã trở thành một số thành ngữ như chúng ta biết. Tuy nhiên, sự việc vẫn chưa kết thúc, chẳng hạn, nhà văn Ngô Tất Tố đã viết: “Nhà tôi bề bộn, ai còn dám để đôi bông tai cho mượn?”. Thành ngữ “Nụ hôn xác chết” cũng có dị bản “Nghèo đói ngã ngửa”. Vấn đề với thành ngữ này vẫn là ý nghĩa của “squishy”.

Có phải là “rau leo; khi cắt lá nấu nước chỉ còn phần xác; đây là thành ngữ chỉ sự nghèo túng đến kiệt quệ” – như gia đình nhà văn giải thích? (Tắt đèn – NXB Văn học – 2013, tr.100). Dù nhiều người đồng tình nhưng vẫn có ý kiến ​​cho rằng; “Bẫy” là phần trên của chiếc áo cũ, thường làm bằng lá cọ, lá goi…

Ví dụ: “Từ điển thành ngữ Việt Nam” của Viện Ngôn ngữ học; giải thích: “Nghèo đến mức kiệt sức. Drop: bỏ rơi; Áo choàng hoặc lưới là phần trên của áo để che mưa nắng; vẫn được sử dụng ở một số tỉnh miền Trung. Lưới thường dày, lá tốt nên còn nguyên tấm vải vụn. Nếu áo bị rơi, nó sẽ rách hoàn toàn. Những người phải mặc loại quần áo này phải là người nghèo, rất nghèo.” Tôi nghĩ rằng lời giải thích này có ý nghĩa hơn.

Khi nói đến cái nghèo, ngoài những câu đã nói ở trên; Tiếng Việt phong phú vô cùng khi có những “thành ngữ” không hề có chữ nghèo; nhưng còn rất kém nghĩa: Ở răng dưới / ở răng dưới ca / ​​ở răng dưới vạc. Catt là cách phát âm của fin mượn từ từ vỏ đạn trong tiếng Pháp: case. Khi đó “se” được hiểu ngầm là nơi chứa “đạn dược” – để tránh từ khó hiểu “tế nhị”. Do đó, việc sử dụng khéo léo từ cực âm trong trường hợp này đã được chấp nhận.

Dựa theo